Alzackie tradycje bożonarodzeniowe

Alzacja to region, gdzie Boże Narodzenie ma specjalne miejsce. Alzatczycy kochają Święta i potrafią stworzyć świąteczną magię. Wszystko za sprawą barwnych tradycji, które rządzą tu w grudniu. To one sprawiają, że oczekiwanie na Wigilię staje się bramą do równoległej rzeczywistości pełnej migoczących świateł, intensywnych zapachów i smaków.

Dziś opowiem o kilku alzackich tradycjach okołoświątecznych.

Alzackie powiązania bombek i świątecznej choinki 

Na sam początek warto przyjrzeć się alzackim wątkom w historii choinkowego drzewka oraz bombek, którymi go dekorujemy. Oba świąteczne artefakty historycznie mocno związane są właśnie z Alzacją i pobliskimi terenami.

Pierwszy dokument, w którym jest mowa o bożonarodzeniowym drzewku, pochodzi z 1521 roku z alzackiego miasteczka Sélestat. Podobno Maria Leszczyńska, która przed wiele lat mieszkała w Lotaryngii, niedaleko Alzacji, zakochała się w alzackich świątecznych choinkach. Zwyczaj dekorowania drzewek zabrała ze sobą na Wersal, gdy w nim zamieszkała.

Na początku choinki ozdabiano hostiami, jabłkami, orzechami i ciasteczkami. Aż do 1858 roku, w którym na skutek wielkiej suszy, zabrakło jabłek. Wtedy to czeladnicy produkujący szkło w miasteczku Meisenthal (w departamencie Mozela, tuż obok Alzacji) stworzyli ozdoby z dmuchanego szkła, które zastąpiły jabłka. 

Marchés de Noël, czyli jarmarki bożonarodzeniowe

Jeśli miałabym wymienić jedną, najważniejszą alzacką tradycję okołoświąteczną – a jednocześnie moją ulubioną – byłyby to les marchés de Noël, czyli jarmarki bożonarodzeniowe. 

Alzackie jarmarki uznawane są za jedne z najpiękniejszych w Europie i najpiękniejsze we Francji. Ich początki sięgają 1570, kiedy po raz pierwszy w Strasburgu zorganizowano Le Christkindelsmärik, czyli jarmark dzięciątka Jezus (le marché de l’enfant Jésus). 

Tradycja dekorowania miast i miasteczek i organizowania jarmarków rozrosła się na całą Alzację i aktualnie czas od ostatniego weekendu listopada aż do świąt Bożego Narodzenia (a czasami aż do Nowego Roku) w Alzacji przeznaczony jest właśnie les marchés de Noël.

Każde alzackie miasteczko zostaje bogato przystrojone światełkami i świątecznymi dekoracjami. Na rynku pachnie grzanym winem, pieczonymi kasztanami i naleśnikami z kremem czekoladowym. W budkach lokalni artyści sprzedają wytwory rękodzieła i lokalne produkty: miody, konfitury, alkohole, herbaty, ciastka. W tym okresie łatwo trafić na darmowe koncerty muzyki poważnej i utworów świątecznych oraz na inne sezonowe atrakcje. Atmosfera jest pełna zimowej i świątecznej magii.

Zakochałam się w alzackich jarmarkach bożonarodzeniowych od pierwszego wejrzenia. Pisałam o nich na blogu wielokrotnie. Zostawiam Ci jeden tekstów.

Korona adwentowa zawieszona na drzwiach

Korona adwentowa po francusku to la couronne de l’Avent. Najczęściej występuje w formie wieńca uplecionego z gałązek choinki, z wplecionymi szyszkami i najróżniejszymi ozdobami. Zawieszamy je na drzwiach wejściowych albo na bramie wejściowej do posesji. Napiękniejsze są oczywiście korony adwentowe ze świeżych gałązek, ale i sztuczne potrafią zachwycać.

Uwaga. La couronne de l’Avent to również wieniec z czterema świecami, który kładziemy na przedświątecznym stole. Świece zapala się w cztery kolejne niedziele Adwentu.

Ubieranie choinki w pierwszych dniach grudnia

Choinka po francusku to le sapin de Noel, l’arbre de Noël.

W moim rodzinnym domu ubieraliśmy choinkę wieczorem 23go grudnia, tuż przed Wigilią. Uwielbiałam ubieranie świątecznego drzewka o zawsze czekałam na ten moment, kiedy wreszcie “będzie można”.

W Alzacji (ale zwyczaj jest dużo szerszy) odkryłam, że tutaj choinkę ubiera się dużo wcześniej. Już w pierwszych dniach grudnia – a niektórzy nawet w ciągu ostatniego tygodnia listopada – wyjmują bombki, dekoracje, girlandy, światełka i oczywiście drzewko.

Bardzo polubiłam tą tradycję, bo udekorowane i oświetlone drzewko przynosi ogromną dawkę grudniowej magii. Szczególnie wieczorem, kiedy wyłączymy inne światła, dzieci już śpią, a my możemy po prostu siedzieć w ciszy i odpoczywać.

Alzacka ciekawostka. Dawniej udekorowane choinki wielu Alzatczyków… wieszało pod sufitem. Nadal taką choinkę można zobaczyć w Miluzie w restauracji Auberge des Franciscains. 

Dekorowanie domu i ogródka

Niedawno na YouTube’ie u jednej z polskich jutuberek usłyszałam, że na Święta dekoruje tylko wnętrze domu, bo to tutaj spędza większość czasu. Alzatczycy mają zupełnie inne podejście.

Każdy (no, prawie każdy oczywiście!) bogato dekoruje swoje okiennice i ogródek. 

Po rynnie wspina się często święty mikołaj z worem prezentów.

Na ścianach domu (takiego zwykłego, niewielkiego, jednorodzinnego) pojawiają się iluminacje rzucane przez specjalną lampę ustawioną w ogródku.

Drzewka i krzewy rozbłyskują lampkami.

Przy wejściu pojawiają się krasnale i mikołajowie.

Na bramie wejściowej (choć to akurat rzadkość – częściej na drzwiach wejściowych) zawisa wieniec adwentowy.

Parę dni temu w centrum maleńkiego miasteczka niedaleko nas przed jedną z kamienic zobaczyłam na starej przyczepie do samochodu całkiem sporych rozmiarów żłóbek. Do tego grający świąteczne melodie (mój syn był szczęśliwy). 

Alzackie tradycje kulinarne – wigilijny stół na słono

Fois gras

We Francji na Wigilię je się mięso. Mocno mnie to zdziwiło podczas moich pierwszych Świąt spędzanych na emigracji. 

W Alzacji mocną tradycją bożonarodzeniową – ale i sylwestrową – jest podawanie le fois gras, zwanego pasztetem strasburskim. W Alzacji produkuje się le fois gras głównie z gęsich wątrób. Mają doskonałą opinię – powtarzam, co słyszałam, sama nie jestem smakoszem.

Le fois gras serwuje się na kanapeczkach z pieczywa tostowego albo z chleba piernikowego (piernika po prostu). Dekoruje się takie kanapeczki odrobiną konfitury z cebuli lub z fig. 

Presskopf

(tu obstawiam Twoje zdziwienie)

Skoro jesteśmy przy mięsie to przedstawię Ci kulinarną tradycję, która zaskoczyła mnie bardziej niż jedzenie żywych ostryg (również na Święta). 

O presskopf mówi się też le fromage de tête, chociaż z serem nie ma nic wspólnego. To galaretka z kawałkami mięsa z wieprzowej lub cielęcej głowy, podawana na zimno w formie une terrine (rodzaj francuskiego pasztetu). Do tego korniszony, jakaś sałatka i mamy najbardziej popularny sposób podania tego dania. Możesz zrobić go w domu, jeśli zechcesz.

Powiem zupełnie szczerze: nie próbowałam i nie zamierzam. Przytaczam jako ciekawostkę z gwiazdką, pod którą jest napisane, że to tradycja dla wybranych. W ogóle francuskie – więc i alzackie – podejście do tradycji świątecznych jest elastyczne. Lubisz, robisz. Nie lubisz, nie robisz.

Łosoś lub nadziewana gęś

Co w takim razie jemy jako wigilijne danie główne? Nie ma tu jedynej właściwej odpowiedzi. Ale są takie, które pojawiają się częściej niż inne.

Bardzo często jako danie główne na Wigilię podaje się pieczony płat łososia, sandacza lub jesiotra.

Jeśli nie ryby, często na stole pojawi się nadziewany drób: gęś, indyk, kapłon albo perliczka. Składnikiem świątecznego farszu są jadalne kasztany, le fois gras, rodzynki, miód z dodatkiem białego wina.

Przepis na indyka nadziewanego jadalnymi kasztanami, le fois gras, szalotkami oraz niewielką ilością koniaku, który dodaje niesamowitej głębi bukietowi smakowemu znalazłam w magazynie kulinarnym Saveurs kilka lat temu. Zawsze doskonale smakuje – zarówno francuskiej, jak i polskiej rodzinie. (Przegladanie kulinarnych magazynów w grudniu to sposób na znalezienie świetnych przepisów na święta. Nie trzeba wcale kupować wyszukanych książek popularnych kucharzy.)

Alzackie tradycje kulinarne – wigilijny stół na słodko

Pierniki i pierniczki

Idziemy w słodkie tradycje. Jak już zauważyłaś / zauważyłeś, piernik w Alzacji wcale nie musi oznaczać deseru. W grudniu w sklepach bardzo łatwo dostać paczki pieczywa piernikowego pokrojonego już na małe kanapeczki. Bardzo pyszne, nie tylko z fois gras (za którym osobiście nie przepadam).

Jedną z pierwszych książek kucharskich, jakie kupiłam w Alzacji byłą “Le Pain d’épices sous toutes ses formes”. Sześćdziesiąt stron przepisów na przeróżne pierniczki i pierniki, łącznie z muffinkami piernikowymi z gruszką, pomarańczą i czekoladą, cookies z przyprawami do piernika i piernikowym crumble z leśnymi owocami.

Jeśli miałabyś / miałbyś ochotę upiec piernik, który został aprobatę starych Alzatek, tutaj zostawiam Ci przepis.

Bredele, czyli kruche ciasteczka

Ostatnia tradycja na dziś. Zdecydowanie moja ulubiona – to ciasteczka, na które w Alzacji mówi się bredele albo bredala (w zależności, w której partii regionu jesteś). 

Bardzo ogólnie można by podsumować, że bredele to ciasteczka choinkowe, ale trzeba też dodać, że bredele to – jeszcze szerzej – ciasteczka świąteczne. Przepisów są setki – i wcale nie chodzi o to, że Alzatczycy nie mogą się dogadać co do najlepszej wersji jednego przepisu. Nie, nie – nazwą bredele nazywamy wszystkie małe ciasteczka, które pieczemy w grudniu.

Tutaj znajdziesz kilka przepisów na bredele.

Christstollen, bożonarodzeniowe ciasto drożdżowe z Alzacji

Na wigilijny deser cała Francja je une bûche de Noël, czyli roladę w kształcie grubej gałęzi. W Alzacji też ją bardzo lubimy, ale mamy też swoje regionalne ciasto na tą okazję. To Christstollen, drożdżowe ciasto hojnie napakowane suszonymi owocami, skórką pomarańczową, a czasem i marcepanem. Sam stollen, to ciasto o niemieckich korzeniach.

Byłaś / byłeś w grudniu w Alzacji? Która tradycja przemawia do Ciebie najbardziej? Jakie tradycje sama / sam kultywujesz?